नदीकाठी भटकणारी माणसं

नदीकाठी भटकणारी माणसं
नेहमी एका हलत्या घरातून
मावळतीचं आकाश पाहतात
निळाईवर उगवलेला शोधून ठेवतात
खुणेचा तारा एकुलता
आणि जातील तिथे
अंगणात निनावी दाणापाणी ठेवता

नदीकाठी भटकणार्‍य़ा माणसांना
नेहमी उपलब्ध नसतात
पैलतीरावर नेणारे पूल
ते डोळ्यातल्या डोळ्यात
सुकवू पाहतात ऐलतीराची कासावीस

नदीकाठी भटकलेल्या माणसांना
अस्थी निर्माल्य आणि पानदिव्यांचे
हेलकावे आठवतात
मृत्य़ू श्रद्धा आणि फ़डफ़डत्या जीवनयात्रेचं
प्रतीक म्हणून

नदी सुकून जाते
तेव्हा माणसं तडफ़डून
आपल्या रक्तवाहिन्या चाचपतात
वाळू उकरतात
आणि झोपेत आई आई म्हणून ओरडतात

नदीकाठी भटकणारी माणसं
रस्ता भरकटतात भाकरीसाठी कधीतरी
त्यांना माहीत नसतात भयभीत सशांसारखेच
रस्ते ओलांडण्याचे नियम
ते उड्डाणपुलाखाली वाकून वाकून पाहतात
नदीशी आपल्याच भावंडांनी
केलेल्या विश्वासघाताचं काळंकभिन्न पाणी

घास तर अडतोच घशात अशावेळी
लेकीच्या संसाराचं वाटोळं झालेलं पाहून
परत फ़िरणार्‍या बापासारखे
जंगलाच्या दिशेनं चालू लागतात
नदीकाठी भटकणारी उदास माणसं
                            श्रीधर नांदेडकर

( जिथं आजही एस.टी. जात नाही
अशा जळगाव-मेटे या खेड्यात राहून माध्यमिक शाळेपर्यंत
काही कोसांचं अंतर पायी चालत बोरगाव येथे शिकायला जाणारं
एक मित्रांचं स्वप्नाळू टोळकं होतं...हलाखीचे दिवस होते..अन..
आयुष्याबद्दल काही तक्रार नव्हती...कुठ्ल्यातरी संध्याकाळी
रवी कोरडे नावाच्या पोराला
सर्जनाचा दंश झाला..आणि अस्सल अनुभवाची कविता आकार घेऊ लागली.
’करीअरीस्ट कळ्पाकडे’ आणि ’प्रसिध्दी’ कडे पाठ फ़िरवलेल्या या कवीच्या कविता या ब्लॉगवर
तुम्ही आता नियमित वाचू शकाल )


तू बांधावरचं एक कंगाल झाड


तू बांधावरचं एक कंगाल झाड
ज्याच्या फ़ांद्या तोडल्या गेल्या
सरपण म्हणून
लेकीच्या लग्नासाठी

धसकटांशी खेळून खेळून
तू दमलेला
अन्
देह झालेला काळा ठिक्कुर
चंद्र न उगवलेल्या रातीसारखा

मस्तक शांत रहावं म्हणून
तू लावतोस टिळा
अन् मुद्रा एवढ्या अंगभर
की तू मला
विटेवर उभा असल्याचा
भास होतो

एका हाकेच्या अंतरावर
दिसतो तुला
काळ्याभोर पाण्याचा डोह
जो तुझ्या मर्दानी बाहूंनीही
तू नाही उतरवू शकत
वावराच्या पोटात

वाहून जाते बरेच काही
तुझ्या डोळ्यादेखत
तेव्हा तुला
आडवे व्हावेसे वाटते
अन्
बांध करावा वाटतो देहाचा

साचलेला गाळ तुडवून
तू शोधतोस
नुकतीच वयात आलेली कणसं
जी उचलणार होती
तुझा श्वास
नसानसात
की ज्यामुळे
तुला जातानाही
हसू फ़ुटलं असतं
....................... रवी कोरडे

हिंदी भाषेतील एक महत्वाचा कवी म्हणून मान्यता मिळालेल्या व्योमेश शुक्ल ची एक कविता

बेटावर पर्यटक

ल्हानपणीची शाळा आठवणीचा अखंड स्त्रोत आहे
तिथून एक यात्रा सुरू होते जशी एका नदीची यात्रा
जिला पुढे जाऊन गढूळ क्षीण आणि कोरडं होऊन जायचय
तरीही जिच्यावर कोसळत राहील नेहमी समुद्राचं पाणी

ल्हानपणीच्या शाळेची इमारत पावसाच्या पाण्याने भिजून जाते
तुझ्या माथ्यावर छ्त्री आहे की निर्विघ्न सुखरूप पोचशील
आईजवळ शाळेतून घरी

खूप यात्रा ज्या पार पडल्यात आणि ज्या पार पडायच्यात
आईच्या गर्भातून नाही शाळेतून सुरू झाल्या होत्या
पोरगं ल्हानपणीच्या शाळेच्या बाकड्यावर बसता बसता बसून जाईल
फ़ळ्यावर जीवनाचा पहिला पाठ लिहिलेला
लिहून घेईल पोरगं जीवनाचा पहिला पाठ आपल्या पाटीवर
आणि मास्तरची नज़र चुकवून थुंकीनं पुसुन दॆखील टाकील
शाळेच्या मुतारीतून उठणारा अमर मुताचा वास
फ़ाऱ्या आणि गोणपाटाच्या वासा सोबत
रक्तात घमघमतोय
गृहपाठ न करता आल्यावर मिळणाऱ्या कठोर शिक्षांनी
आम्ही भविष्यातील शिक्षांसाठी सज्ज झालो

आता एक वावटळ येते त्या दिशेने
जिकडे ल्हानपणीची शाळा होती
एक अकाली वृद्ध झालेला मित्र सांगतो
की संतोष चौहान वेडा झाला
मी विचार करतोय किंवा विचार करतोय की विचार करतोय की
ज्या वर्गमित्राचं हस्ताक्षर एवढं सुंदर होतं
तो वेडा कसा झाला
हे वाक्य कवितेत अशाप्रकारे आलं आहे की
ज्याचं हस्ताक्षर एवढं सुंदर होतं त्याला वेडं व्हावच लागणार होतं
त्याच्या वेडं होण्याची समकालीन खबर आणि
सुदुर वसलेल्या आश्चर्यकारक हस्ताक्षराच्या दरम्यान
शाळेच्या वर्गांच्या रहस्यांची नदी दररोज सुकत जाते
आमच्या ल्हानपणीची हिन्दी माध्यमाची बे दुणे चार वाली शाळा
ह्या चमचमत्या काळात आता गरीबांची शाळा आहे

जसे समुद्र घोंघावतात
तसा जीवनाचा गदारोळ उठतो
शाळा स्मृतीचं बेट आहे
आता तिथं पर्यटक होउन कधी कधी जाणं होतं

...........व्योमेश शुक्ल.... ( शिरीष मौर्य साठी )
(हिन्दीवरून अनुवाद:श्रीधर नांदेडकर )

हिंदी भाषेतील एक महत्वाचा कवी म्हणून मान्यता मिळालेला

सगळ्यांत खतरनाक


कष्टाची लूट सगळ्यात खतरनाक असत नाही
पोलिसाचा मार सगळ्यात खतरनाक असत नाही
बेईमानी-लोभी मूठ सगळ्यात खतरनाक असत नाही

घरबसल्या पकडलं जाणं-वाईट तर आहेच
भयभीत स्तब्धतेत जखडलं जाणं-वाईट तर आहेच
पण सगळ्यात खतरनाक असत नाही

कपट कारस्थानाच्या गोंधळात
बरोबर असून ही दबून जाणं-वाईट तर आहेच
एखाद्या काजव्याच्या प्रकाशात वाचणं
मुठी आवळून फ़क्त वेळ काढत बसणं वाईट तर आहेच
पण सगळ्यात खतरनाक असत नाही

सगळ्यात खतरनाक असतं
मुर्दाड शांततेन भारलं जाणं
तडफ़ड नसणं, सगळं सहन करत जाणं
घरातून सरळ कामावर जाणं
कामावरून सरळ घरी येणं
सगळ्यात खतरनाक असतं आपल्या स्वप्नांचं मरणं.

सगळ्यात खतरनाक ते घड्याळ असतं
जे तुमच्या मनगटावर चालू असल तरी
तुमच्य़ा नजरेत थांबलेलं असतं

सगळ्यात खतरनाक तो डोळा असतो
जो सगळं बघत असूनही बर्फ़ाचा गोळा असतो
ज्याची नजर विसरुन जाते जगाचं प्रेमानं चुंबन घेणं
जो वस्तू पासून वर येणा़ऱ्या आंधळेपणाच्य़ा वाफ़ेवर कलंडतॊ
जो दैनंदिन क्रम पिऊन टाकून
एका निरुद्देश उजळणीच्या उलथापालथीत हरवून जातो
सगळ्यात खतरनाक तो चंद्र असतो
जो प्रत्येक हत्याकांडानंतर
सुनसान अंगणाच्य़ा माथ्यावर येतो
पण तुमच्य़ा डोळ्यात झॊंबत नाही मिरचीसारखा

सगळ्यात खतरनाक ते गीत असतं
ज्याला तुमच्या कानापर्यंत पोहोंचण्यासाठी
विलापिका व्हाव लागतं
आतंकित लोकांच्या दारावर
जे गुंडासारखं ऎटीत उभं असतं
सगळ्यात खतरनाक ती दिशा असते
जिच्यात आत्म्याचा सूर्य बुडून जातो
आणि त्याच्या मुर्दाड उन्हाचा एखादा तुकडा
तुमच्या देहाच्या पूर्वेला टोचत राहतो

कष्टाची लूट सगळ्यात खतरनाक असत नाही
पोलिसाचा मार सगळ्यात खतरनाक असत नाही
बेईमानी-लोभी मूठ सगळ्यात खतरनाक असत नाही !

पाश
पंजाबी कवी
अनुवाद :डॉ. चन्द्रकांत पाटील

या ब्लॉग वर आम्ही काही मराठी कविता आणि काही इतर भाषां मधील अनुवादित कविता
देत आहोत ......कवितेवर निःस्वार्थ निष्ठां असलेल्या मित्रांची ही एक गुहा आहे....

ईश्वरानेच काय चूक केली असावी
हे सांगण्याची समज आपल्यात नव्हती
हा गवंडी भिंत बांधताना
छताबददल काय विचार करतो
आपल्याला माहीत नाही
हा सुतार लाकडं कापताना काही चूक करतो का
आपल्याला कळूं श क त नाही
या प्लंबरने उभ्या केलेल्या पाइप मधून
पाणी वर जातय की खाली येतय
आपण सांगू शकत नाही
या शॉवर खाली असंख्य वेळा स्नान करूनही

हा इलेक्ट्रीशीअन कुठली दोन टोकं एकमेकांना जोडतो
आणि क्षणार्धात कसं उजळूंन निघतं आपलं घर प्रकाशात
आपल्याला माहीत नाही
हा कुठल्या समुद्रसपाटीचा अंदाज असतो ह्या फरशीवाल्याला
यावर सांडलेलं पाणी एक इंचं हालत नाही इकडे तिकडे
नुसत्या नजरेतून सोनाराला जसं कळतं
आणि जाहीर होतं पितळ
तसं कुठल्याही धातूचं अगाध ज्ञान आपल्या जवळ नाही
या लोहाराच्या भट्टीत पोलाद कसं ऊतू जातं
साय धरतं दुधासारखी
ती ठीणग्यातली जादू पाहुन अवाक झालो आपणही
हा चित्रकार कुठल्या आभाळातून रंग आणतो शोधून
आपल्याला अंदाजच नाही
हा गाणं म्हणताना काय सांगू पाहत असतो
सुरांमधून शब्दांशिवायचं
आपण ऐकून घेतलं पण समज लं नाही कधीही
आणि एखादा कवी कशी भाषा वाकवतो धनुष्यासारखी
आपल्याला कळूं शकलं नाही
इतकं घायाळ होउनही
एखादा वैज्ञानिक संगणकावर
कशी साठवून ठेवतो सातासमुद्रापलीकडची चित्रं
आपण पाहत राहिलो नुसतेच
ईश्वरानेच काय चूक केली असावी
हे सांगण्याची समज अजूनही नाहीये
पण ही सगळी माणसं पाहुन
ईश्वराने काहीही चूक केलीली नाहीये
असं पुन्हा पुन्हा सांगावसं वाटलं आपल्याला

आणि हा कोण शिंपी माझा इतका जिवलग झाला
लाख चूका करूनही
मी ईश्वराला सलाम केला कधी नव्हे ते
त्याने एक कफ़न शिवलं
आणि हा मृत्यु माघारी फिरला
हे नातं पुन्हा एका जीवघेण्या वळणा वर येवून
ऊभं राहिलं श्वास घेत ..........

................................................... अभय दाणी